“Oog om oog, tand om tand” is de uitdrukking van een
eenvoudige overtuiging van hoe een samenleving gestructureerd kan zijn. Hoewel
eeuwenoud, klinkt de uitspraak ook vandaag nog. “Vecht voor je eigen rechten, de ander
moet hetzelfde maar doen.” Het “zich verweren” spreekt het basale in elk
van ons aan. We zijn echter tot veel meer in staat dan het uitvoeren van enkele eenvoudige slogans.
- Voor de lezingen van deze zondag: klik hier.
De werkelijkheid is immers veel genuanceerder. Eenvoudige logica klikt goed voor de één maar doet de anderen tekort. Dat is onrechtvaardig. Het is vrijheid
ten koste van de ander. Vrijheid en verantwoordelijkheid horen namelijk
onlosmakelijk bijeen. Zonder verantwoordelijkheid is vrijheid uiteindelijk niets meer dan egocentrische dominantie. Goedkope hufterigheid. Dat past niet in de joodschristelijke traditie.
Buitengewoon
Jezus is niet verkeerd te verstaan in wat Hij zegt. Hij zet
de naastenliefde zo sterk in de verf dat het bijna beklemmend aanvoelt.
Wellicht wil Jezus de slinger hard genoeg in de andere richting zwaaien om het
goede midden uiteindelijk te bereiken. Of is dit wishful thinking van mij?
Laten we de woorden van Jezus van naderbij bekijken. In zijn conclusie maakt hij de onderliggende boodschap duidelijk: “Wat voor uitzonderlijks doe je wanneer je alleen je broeders en zusters vriendelijk bejegent?” De lat wordt hoog gelegd in Jezus’ redenering: we moeten buitengewoon handelen (in het Grieks “perisson”: uitzonderlijk, bovenmaats, bijzonder) (Matteüs 5, 47) Jezus’ oproep is duidelijk: doe meer dat enkel maar wat hoort, doe meer dan het gewone: “overstijg jezelf”!
Jezus merkt terecht op dat het geen verdienste is om lief te
hebben wie jou liefheeft. (Matteüs 5, 46a) Trouwens, “doen de tollenaars niet
net zo?” (Matteüs 5, 46b) Zij doen dat zelfs ten kwade! Hun vrienden moeten
minder tol betalen, ze krijgen een gunsttarief. Heel sympathiek van die
tollenaar, maar tegelijk zo oneerlijk. Het grijze gemiddelde volstaat niet voor
Jezus. Neen: “Wees volmaakt zoals jullie hemelse Vader volmaakt is.” (Matteüs
5, 48) Streef naar het hoogste!
Samen-leving
In zijn uiteenzetting geeft Hij voorbeelden van “extra je
best doen”, van meer doen dan wat gevraagd of verwacht wordt. Waarom wil Hij
dat we uitblinken? Welnu, de gemeenschap staat centraal in Jezus’ denken. Onze
naasten moeten we koesteren, ook wanneer die naasten ons niet goedgezind zijn.
We krijgen van Jezus de opdracht om te bouwen aan een samenleving van
naastenliefde. Er bestaan mensen die de samenleving tot een hoger niveau
verheffen: voorbeeldfiguren die inspireren. Dat moeten wij doen.
Dus: “als iemand je op de rechterwang slaat, keer hem ook de
linkerwang toe.” (Matteüs 5, 39) “Als iemand je dwingt om één mijl met hem mee
te gaan, loop er dan twee met hem mee.” (Matteüs 5, 41) “Geef aan wie iets van
je vraagt, en keer je niet af van wie geld van je wil lenen.” (Matteüs 5, 42)
Met andere woorden: zeur niet, zaag niet, klaag niet. Doe niet negatief over de
samenleving, maar bouw er mee aan. Creëer geen kampen en ga ook niet in een
kamp schuilen, maar help je naasten en blink uit in goedheid en goedaardigheid.
Duidelijk moeilijk
Jezus vat het plechtig samen. “Ik zeg jullie”, zo begint hij
zijn uitspraak (in het Grieks “ego lego humien”). De conclusie wordt bekrachtigd
door zijn persoonlijke autoriteit, omzeggens met de Goddelijke handtekening van de
Mensenzoon.
Dit is zijn conclusie, zo krachtig als de geboden: “Heb je
vijanden lief en bid voor wie jullie vervolgen.” (Matteüs 5, 44a) Daarna wordt
het belang van deze uitspraak nogmaals benadrukt: “alleen dan zijn jullie
werkelijk kinderen van je Vader in de hemel”. (Matteüs 5, 44a) Dat is klaar als
een klontje, toch? Eenvoudig is het daarentegen niet.
Laten we ons troosten met de gedachte dat we een leven lang de tijd hebben om verder te groeien naar God toe.