Petrus en Paulus (29 juni 2025)

Petrus en Paulus zijn de aanvoerders van de allervroegste Kerk. Ze verpersoonlijken de aanvang van de viering en verkondiging van de blijde Boodschap en van de verspreiding ervan. Omdat ze samen vorm hebben gegeven aan de Wereldkerk en aan de christelijke traditie worden ze ook samen gevierd.

• Voor de lezingen van deze feestdag: klik hier.

Simon de visser

Simon, een visser van beroep, wordt de rots op wie Jezus steunt om zijn leerlingen en volgelingen na zijn dood te leiden. (Matteüs 16, 18) De robuuste steen waarop iedereen moeet kunnen vertrouwen. Op hem bouwt Jezus zijn Kerk. Symbolisch wordt zijn geboortenaam Simon door Jezus veranderd in ‘Kefas’ (of in het Grieks, naar ‘petra’: ‘Petrus’): rots. Jezus ziet duidelijk een leider in hem, een standvastige en krachtdadige getuige van het Woord van God.

Over Simon Petrus vernemen we vrij veel doorheen het Tweede (Nieuwe) Testament. Hij is afkomstig uit Betsaïda (Johannes 1, 44), is gehuwd (Marcus 1, 29-31 – 1 Korintiërs 9, 5) en woont met zijn vrouw in Kafarnaüm. Hij wordt omschreven als ongeletterd. (Handelingen 4, 13) Wellicht is hij samen met zijn broer Andreas een volgeling van Johannes de Doper geweest en werd hij zo voorbereid op de komst van de Messias.  

Zelfzeker en twijfelaar

Wanneer Jezus hem roept, laat Simon meteen alles vallen en volgt hij Jezus. (Matteüs 4, 18-19) Er is geen moment van twijfel. Hij neemt vaak het voortouw en spreekt namens de leerlingen met Jezus. Die rol van Petrus wordt door Jezus ook erkend. (zie bijvoorbeeld: Matteüs 15, 15 en 16, 16-22 en 17, 4) Hij komt vaak over als een ruwe diamant, een man het hart op de tong.

Toch leren we hem ook kennen als onzeker en twijfelend wanneer Jezus hem gebiedt om uit de boot te stappen en bij Hem op het water te komen staan. (Matteüs 14, 29) De menselijke zwakheid van Petrus komt ook in beeld na het Laatste Avondmaal. Hij en de  andere leerlingen vallen telkens weer in slaap, hoewel Jezus hen uitdrukkelijk heeft gevraagd om wakker te blijven en te waken terwijl Jezus zich afzondert om te bidden. (Matteüs 26, 36-46)

Hoogten en laagten

Er is een bijzonder spirituele kant aan Simon Petrus. Hij aanschouwt de gedaanteverandering van Jezus op de Taborberg: een mystieke ervaring. (Matteüs 17,1-13) Wanneer Jezus vraagt wie Hij is volgens Petrus, dan antwoordt deze: “U bent de Messias, de Zoon van de levende God.” (Matteüs 16, 16) Dat is aan Petrus openbaard door de hemelse Vader.

Het dieptepunt in Petrus’ trouw aan Jezus is ongetwijfeld de verloochening – tot driemaal toe! – wanneer Jezus is opgepakt: hij ontkent dat Hij Jezus ooit heeft gezien, gekend of gevolgd. (Matteüs 26, 69-75) Dat komt niet als een grote verrassing voor Jezus: Hij had het voorspeld. (Matteüs 26, 31-35)

Petrus: leider ondanks gebreken

Petrus is een man met gaven en gebreken. Toch kiest Jezus hem uit als leider van de Kerk. Het is een veelzeggende beslissing van Jezus. De Kerk is een geloofsgemeenschap van mensen: dat is vanaf het vroege begin al duidelijk. Petrus vertegenwoordigt de Kerk in Jeruzalem. (Handelingen 1,15 en 2, 14 – Galaten 1, 18)

Zijn geloof wordt andermaal op de proef gesteld, maar Petrus blijft dit keer stellig in zijn overtuiging staan. Hij wordt gevangengenomen maar kan ontsnappen. (Handelingen 12, 6-11 en 17) Daarna trekt Petrus rond. Het is niet langer veilig voor hem in Jeruzalem. Petrus zou gestorven zijn in Rome tijdens de christenvervolgingen onder keizer Nero.

Saulus de tentenmaker

Paulus kent een heel andere levensgeschiedenis en lijkt in veel het tegenovergestelde van Petrus. Paulus zou een Romeins staatsburger zijn. (Handelingen 16, 37-38 en 22, 25-28) In Tarsus, een stad in Sicilië, is hij geboren. Hij heet eigenlijk Saulus en heeft gewerkt als tentenmaker. (Handelingen 18, 3)

We leren Saulus kennen als een actief helper in de vervolging van christenen. Bovendien wordt hij de zoon van een Farizeeër genoemd. (Handelingen 23, 6) Hij bewaakt zijn kompanen wanneer ze Stefanus stenigen (Handelingen 7, 58 - 8, 1) en laat christenen opsluiten. (Handelingen 8, 3 en 9, 1) Dit is absoluut geen curriculum voor een vertegenwoordiger van de Kerk.

Bekering

De bekering van Saulus vormt het keerpunt in zijn leven. Nabij Damascus openbaart Christus zich aan hem. (Handelingen 9, 3-9 en 22, 6-10 en 26, 12-18) Net als Petrus krijgt ook hij een nieuwe naam in functie van zijn zending. Het verleden ligt achter hem, voortaan heet hij Paulus.

Jezus heeft hij nooit ontmoet of gevolgd. In de eerste Korintiërsbrief schrijft Paulus weliswaar dat hij Jezus heeft "gezien" (1 Korintiërs 9, 1) maar dan vooral in functie van zijn argumentatie waarom hij zich wel degelijk een apostel mag noemen. (1 Korintiërs 15, 8)

Reiziger en theoloog

Paulus trekt rond en sticht christengemeenschappen rondom de Middellandse Zee en in Klein-Azië en Griekenlang. Langs brieven blijft hij in contact met deze kleine christelijke kernen, met veel theologische inhoud. Zijn schrijfstijl is vaak retorisch en polemisch van aard. Hij heeft een grote invloed op de christelijke theologie.

Tijdens het Concilie van Jeruzalem kan Paulus een overeenkomst bereiken met Petrus dat zij zich op de Joden zouden richten en dat Paulus zelf naar de andere volken mag trekken zonder de eis van de besnijdenis. (Galaten 2, 4-10) Daarom wordt Paulus ook "apostel van de heidenen" genoemd.

Gevangen

Uiteindelijk wordt Paulus in Rome gearresteerd en gevangengezet in Caesarea. Als staatsburger vraagt hij om voor de keizer te mogen verschijnen. Onderweg lijden ze schipbreuk, waardoor hij 3 maanden in Malta verblijft. Eenmaal in Rome krijgt hij huisarrest. 

Misschien is hij terechtgesteld en onthoofd samen met veel andere christenen na de brand in Rome. Keizer Nero wentelt de schuld daarvoor immers op de christenen af en begint een systematische vervolging om zijn argument kracht bij te zetten. Paulus is dus wellicht het slachtoffer geworden van de vervolging waar hij zelf ooit aan deelnam.

Pier en Pol in ons

In Oostende staat een prachtige kerk, geïnspireerd op de Dom van Keulen. Ze is gewijd aan de heilig Petrus en Paulus. "Pier en Pol" worden ze in de Oostendse volksmond genoemd. De heiligen spreken uiteraard aan in een omgeving waar men verbonden is met visserij en varen. Bovenal staan Pier en Pol voor de Wereldkerk: voor standvastigheid en vernieuwing, voor centraal gezag en verkondiging, voor traditie en openheid. En tegelijk hebben ze met mekaar gemeen dat een mens veel kan bereiken na een nieuw begin in Christus. Er zit een Pier en een Pol in iedere christen. Ook dat vieren we vandaag. 

Iedereen gelijk in Christus (21-22 juni 2025)

We verschillen allemaal van elkaar, maar we zijn wel gelijkwaardig. In Christus is geen mens ook maar één fractie meer waar dan een ander. Dat is een fundamenteel-christelijk beginsel. Toch komt dit maar zwakjes uit de verf in de praktijk, nu én vroeger. Hoe zou dat komen? En wat zou dan doorslaggevend zijn hier op aarde om iemand meer waarde toe te kennen?

• Voor de lezingen van deze zondag: klik hier.

Doopsel verbindt

Door het doopsel dat we ontvangen hebben en dat we dag aan dag gelovig bevestigen, zijn we verenigd in Christus. (Galaten 3, 26-27) Het doopsel is niet enkel een persoonlijk sacramenteel merkteken, het impliceert ook een verbinding met alle andere gedoopten, met alle volgelingen van Christus die dat engagement in het sacrament hebben bestendigd: wie ook, waar ook ter wereld. Het doopsel maakt ons allen tot kinderen van God.

We zijn gelijkwaardig in het doopsel. Onder de hoede van Christus is niemand meer waard dan iemand anders. Ongelijkwaardigheid zou immers impliceren dat sommigen belangrijker zijn en dichter bij God zouden staan. Er is dus geen slaaf meer of vrije, geen man of vrouw. (Galaten 3, 28-29) Niet dat ons onderscheidt mag onze identiteit ten diepste bepalen, enkel het feit dat we christen zijn. Het gemeenschappelijk geloof is belangrijker dan de onderlinge verschillen. 

Geschiedenis

Er is dus geen enkele rechtvaardiging voor welke vorm ook van klassen- of standenkerk. Jezus geeft nergens aanleiding tot een privilegekerk met ereplaatsen en minderwaardige plekken. Edelman of arme proleet: ze horen naast elkaar te zitten in onze eredienst.

Deze boodschap valt doorheen de geschiedenis echter zelden goed bij de goegemeente, de elite en de kerkelijke hiërarchie. Dit principe lijkt steeds weer haaks te staan op onze maatschappelijke rangorde. De tijden zijn veranderd: de klassieke orde van adel tot arm heeft plaatsgemaakt voor een vooruitgangsdenken. Maar daarmee is het onderscheid tussen de welstellenden (in het Engels: de 'haves') en de minderbedeelden (de 'have-nots') staande gebleven. Wie zou zich willen inzetten als er geen beloning tegenover staat?

Maatschappelijke maaksels sluiten lang niet altijd aan bij Christus' Boodschap. Toch is Jezus heel duidelijk: "Wie zijn leven wil redden, zal het verliezen." (Matteüs 9, 24) Dit wordt vaak terecht verbonden aan het lijden om de Boodschap, wat Jezus zelf heeft voorgeleefd. Er zit echter ook een bezitsconnotatie aan vast: wie wil houden wat hij heeft, zal dat zeker verliezen. En ook daarin was Jezus een sprekend voorbeeld. 

Vergankelijkheid

Wie verworven welstand, macht en eer in stand wil houden, is bij Christus niet aan het goede adres. Sterker nog: het zal voor rijken veel moeilijker zijn om het Rijk Gods te bereiken. (Matteüs 19, 23-24) Als er een voordeel zou zijn, dan ligt dat in het kamp van wie arm is. Dat zegt Jezus heel stellig, tot tweemaal toe zelfs. Merkwaardig dat die verzen telkens zo vlotjes naar de achtergrond zijn verdwenen. We lezen selectief.

Vreemd genoeg haalt de realiteit ons keer op keer in, zij het dan steevast veel te laat. Wie zich als levensdoel vooropstelt om succesvol te worden, ziet niet in hoe vergankelijk het leven is en hoe nietig wij zijn op deze aardkloot. Hoe komt het dan dat we er zo moeilijk in slagen om mekaar als gelijkwaardig te beschouwen in het dagelijks leven? En hoe is het mogelijk dat het zelfs als christengemeenschap zo moeilijk lukt? 

Niet glamoureus

Mensen zoeken naar standvastigheid en willen beloond worden voor wat ze bereiken. Mensen willen houden wat ze hebben. Christus volgen, biedt echter geen tastbare zekerheid of standvastigheid. Geloof is geen verzekering tegen schade en tegenslag. Er is wel degelijk een zekerheid in het volgen van Jezus: het Woord van God. Maar dat is niet glamoureus of prestigieus van aard. Het is hemels, niet aards. Transcendent, niet grijpbaar. 

De vraag is uiteindelijk wat er belangrijker is. Waar ligt onze prioriteit, los van alle mogelijke vervagende nuanceringen? Misschien moeten we onszelf vooral op dat vlak meer verloochenen om ons kruis op te nemen... 

Drie-eenheidszondag: Traditie, Liefde en Wijsheid (14-15 juni 2025)

De zondag na Pinksteren, na het afsluiten van de Paaskring, vieren we Drie-eenheidszondag. De eenheid van God wordt feestelijk bevestigd en gevierd. De Zoon is terug naar de Vader in de hemel en de Geest is over de volgelingen van Jezus neergedaald. Hoog tijd om de eenheid van God nog eens te beklemtonen. Want wij loven en aanbidden één God.

• Voor de lezingen van deze zondag: klik hier.

Gods Boodschap

De heilige Geest, die beloofd is door Jezus aan de leerlingen, spreekt Gods stem. (Johannes 16, 13b) De Geest is geen zelfstandige entiteit, maar maakt deel uit van God zelf. Met Pinksteren merken de leerlingen voor het eerst hoe de Geest in hen werkzaam wordt. (Handelingen 2, 1-12)

De heilige Geest zet de verkondiging van Gods Boodschap voort. Hij verkondigt wat de leerlingen in Jezus’ aanwezigheid nog niet konden begrijpen. (Johannes 16,13a) Deze noodzakelijke aanvullingen leiden ons dieper binnen in de Waarheid, in Gods Wijsheid. (Johannes 16, 12) Gods openbaring zet zich dus langs de Geest verder na de dood en verrijzenis van Jezus. (Johannes 16, 14)

Blijvend aanwezig

God blijf aanwezig en blijft ons inspireren doorheen de tijd, in de traditie van Wet en Profeten. De Heer wordt verder verheerlijkt in de Geest. (Johannes 16, 14-15) De Wereldkerk van Christus krijgt vorm en wordt uitgebouwd in de kracht van de Geest. En langs diezelfde Geest wordt de hemelse Vader aanbeden, de Schepper van al wat is, de Nabije die de traditie in een heilig Verbond vorm heeft gegeven. (Spreuken 8, 22)

De Geest bouwt verder aan wat Jezus is begonnen: vrede vinden bij God. Christus heeft voor ons de weg naar Gods genade ontsloten langs het Nieuw Verbond. (Romeinen 5, 2) Nu maakt de Geest, onze Trooster en Helper, het mogelijk om dichter bij Jezus te komen langs zijn inspirerende In-wezigheid, zijn aanwezigheid in ons hart. De Geest stort Gods Liefde in ons hart. (Romeinen 5, 5)

Aan elkaar gelijk

De Vader, de Zoon en de Geest zijn aan elkaar gelijk: ze zijn immers God. (Romeinen 5, 1 en 5) Toch heeft de Geest doorheen de tijd, hoewel Hij de inspiratie is van de Kerk, steevast een minderwaardige plaats toebedeeld gekregen. Er schuilt namelijk een risico in de Geest: iedereen kan spreken vanuit de Geest, maar is dat wel in alle gevallen zo? (Handelingen 2, 13) De Geest kan als gezagsargument gebruikt worden om een eigen visie te legitimeren. 

Toch is er een toetsing die onweerlegbaar is. Wanneer een geloofsuitspraak in strijd is met de Wet en de Profeten en met wat Jezus heeft verkondigd, dan is de Geest niet de drijfveer geweest van de bewering. Dan is het een uitspraak uit eigen naam. Niettemin waait de Wind waar Hij wil. Soms kan dat bedreigend aanvoelen binnen een hiërarchie. Maar rangorde en gezag is niet de kern van Kerk-zijn, het is een hulpmiddel om de eenheid en de authenticiteit onder christenen te bewaren. Als ze daar niet toe dient, dient hiërarchie nergens toe. 

Kerk vormen is niet stilstaan of heimelijk achterom kijken. Het is samen op weg gaan, voorwaarts, gesterkt door de Geest.

Pinksteren: God als Vader, Zoon en Geest tegelijk (7-8 juni 2025)

Met Pinksteren daalt de heilige Geest neer over de leerlingen. Daarmee wordt de Paaskring afgesloten. En daarmee is ook de liturgische basis voor de heilige Drie-eenheid vervolledigd. Hoe zien wij God? Hoe verenigen we de absolute eenheid van God met de Vader en de Zoon en de heilige Geest? Laat ons te rade gaan bij een toonaangevende theoloog…

• Voor de lezingen van deze Pinksterzondag: klik hier. 

Andere tijd, andere kijk

Zwitsers theoloog Karl Barth (1886-1968) heeft ons een nieuwe kijk op de zijnswijze van God aangereikt. Dat klinkt meteen heel zwaar, maar het is tegelijk ook bijzonder concreet. Het gaat over de manier waarop we God aanspreken, met welke Naam, op welke wijze, vanuit welk beeld. God is immers niet zomaar zichtbaar of tastbaar. Vanuit de traditie spreken we over de drie Goddelijke Personen: Vader, Zoon en Geest. Dat beeld was duidelijk en (vrij) ondubbelzinnig in de tijd dat dit theologisch concept werd gevormd, in die taal en die cultuur. Het moest duidelijkheid verschaffen in een tijd van eenzijdige opvattingen, van afwijkingen.

Tijdens het Eerste oecumenisch Concilie in Nicea werd deze theologische visie voor het eerst bekrachtigd: in 325, dit jaar 1700 jaar geleden. Het Symbolum van de apostelen, de twaalf geloofsartikelen, zijn dan neergeschreven. Daaruit is later in die vierde eeuw, in het Eerste oecumenisch Concilie van Constantinopel van 381, onze uitgebreide geloofsbelijdenis ontstaan: de geloofsbelijdenis van Nicea. Oftewel, voor de liefhebbers van tongbrekers: de Nicenoconstantinopolitanum.

In onze Verlichte tijden komen de drie Goddelijke Personen misschien te afzonderlijk over, te onafhankelijk van elkaar. Een persoon wordt immers beschouwd als zelfbewust en zelf-openbarend. Wij zien subjecten als individuele, naast elkaar bestaande personen. In die hedendaagse interpretatie schept dit concept dus mogelijks verwarring: er groeit een risico op tritheïsme, waarin we de onlosmakelijke eenheid van God uit het oog verliezen. En dat is oorspronkelijk zeker niet zo bedoeld.

Bestaansvormen

Karl Barth ziet meer helderheid in één God in drie Bestaansvormen, drie Vormen van God-zijn met andere woorden. Er is één God: de Vader, die de Zoon heeft gezonden en daarna met Hem een blijvende kracht tot ons brengt in de heilige Geest. Deze drie bestaansvormen zijn één en dezelfde God en dus onlosmakelijk verenigd. Dat is uiteindelijk ook wat men bedoelde in Nicea.

De Drie-eenheid is volgens Barth ten diepste God die Zichzelf aan de mensheid kenbaar maakt. Triniteit is bijgevolg niet slechts een symbool of concept, maar God zelf. Dat is wie God is, zijn identiteit. Barth erkent dat het nieuwe werk van de Zoon verschilt van het werk van de Vader als Schepper, omdat de Verzoening door de Zoon een ‘onvoorstelbaar nieuwe’ gratuite daad van de ene God is. Daarbij maakt Barth echter principieel géén onderscheid tussen de handelingen van de Vader, de Zoon en de heilige Geest. Ze zijn immers onafscheidelijk en ondeelbaar: ze zijn God.

Visie

De theologische visie van Barth is veelbetekenend voor ons hedendaags geloofsverstaan. God schept telkens weer zin in de wereld. Deze genade komt voort uit de vrije keuze van God om de aarde te scheppen en de mensen lief te hebben. Dat is de Wil van God. Het had ook anders gekund. Juist daarom is het ook genade. Tegenover God staat het chaotische niets, het verzet tegen Gods genade. Deze chaos is volgens Barth niet te verklaren en ook niet te ontkennen. Wanneer we de chaos oproepen, dan keren we ons af van God. 

Aan het kruis heeft Jezus Christus de mensen weer met God verzoend. Deze Verzoening tussen God en de mensen is bijgevolg gegrondvest in ons geloof op Jezus Christus. Hij heeft een nieuw Verbond gesloten. God is schepping, herschepping, en openbaring ineen: Hij is Vader, Zoon en Geest.

Midden in deze stevige theologische visie stelt Barth dat de mens met zijn of haar denken God nooit zal kunnen omschrijven. Het is God die zich openbaart aan ons. Alleen in die openbaring is God te ontmoeten. De Schrift en de verkondiging zijn daarom essentieel in ons geloof. Ze brengen ons dichter bij God, die Vader, Zoon en Geest is.

En zo kunnen we met Pinksteren Gods Geest ontvangen in alle openheid en ontvankelijkheid, net zoals de leerlingen destijds. Om dan in Gods genade de zondag na Pinksteren de Drie-eenheid te vieren. God dus.

(Meer info: www.karlbarth.nl)