Met Pinksteren daalt de heilige Geest neer over de leerlingen.
Daarmee wordt de Paaskring afgesloten. En daarmee is ook de liturgische basis voor de heilige
Drie-eenheid vervolledigd. Hoe zien wij God? Hoe verenigen we de absolute eenheid van
God met de Vader en de Zoon en de heilige Geest? Laat ons te rade gaan bij een
toonaangevende theoloog…
- Voor de lezingen van deze Pinksterzondag: klik hier.
Andere tijd, andere kijk
Zwitsers theoloog Karl Barth (1886-1968) heeft ons een nieuwe
kijk op de zijnswijze van God aangereikt. Dat klinkt meteen heel zwaar, maar
het is tegelijk ook bijzonder concreet. Het gaat over de manier waarop we God
aanspreken, met welke Naam, op welke wijze, vanuit welk beeld. God is immers
niet zomaar zichtbaar of tastbaar. Vanuit de traditie spreken we over de drie Goddelijke Personen: Vader, Zoon en Geest. Dat beeld was duidelijk
en (vrij) ondubbelzinnig in de tijd dat dit theologisch concept werd gevormd,
in die taal en die cultuur. Het moest duidelijkheid verschaffen in een tijd van eenzijdige opvattingen, van afwijkingen.
Tijdens het Eerste oecumenisch Concilie in Nicea werd deze theologische
visie voor het eerst bekrachtigd: in 325, dit jaar 1700 jaar geleden. Het
Symbolum van de apostelen, de twaalf geloofsartikelen, zijn dan neergeschreven. Daaruit is later in die vierde
eeuw, in het Eerste oecumenisch Concilie van Constantinopel van 381, onze uitgebreide
geloofsbelijdenis ontstaan: de geloofsbelijdenis van Nicea. Oftewel, voor de liefhebbers
van tongbrekers: de Nicenoconstantinopolitanum.
In onze Verlichte tijden komen de drie Goddelijke Personen
misschien te afzonderlijk over, te onafhankelijk van elkaar. Een persoon wordt immers beschouwd als zelfbewust en zelf-openbarend. Wij zien subjecten als individuele, naast
elkaar bestaande personen. In die hedendaagse interpretatie schept dit concept dus mogelijks
verwarring: er groeit een risico op tritheïsme, waarin we de onlosmakelijke eenheid
van God uit het oog verliezen. En dat is oorspronkelijk zeker niet zo bedoeld.
Bestaansvormen
Karl Barth ziet meer helderheid in één God in drie Bestaansvormen,
drie Vormen van God-zijn met andere woorden. Er is één God: de Vader, die de
Zoon heeft gezonden en daarna met Hem een blijvende kracht tot ons brengt in de
heilige Geest. Deze drie bestaansvormen zijn één en dezelfde God en dus
onlosmakelijk verenigd. Dat is uiteindelijk ook wat men bedoelde in
Nicea.
De Drie-eenheid is volgens Barth ten diepste God die Zichzelf aan de
mensheid kenbaar maakt. Triniteit is bijgevolg niet slechts een symbool of
concept, maar God zelf. Dat is wie God is, zijn identiteit. Barth erkent dat het
nieuwe werk van de Zoon verschilt van het werk van de Vader als Schepper, omdat de
Verzoening door de Zoon een ‘onvoorstelbaar nieuwe’ gratuite daad van de ene God is. Daarbij
maakt Barth echter principieel géén onderscheid tussen de handelingen van de Vader, de
Zoon en de heilige Geest. Ze zijn immers onafscheidelijk en ondeelbaar: ze zijn God.
Visie
De theologische visie van Barth is veelbetekenend voor ons hedendaags geloofsverstaan. God schept telkens weer zin in de wereld. Deze genade komt voort uit de vrije keuze van God om de aarde te scheppen en de mensen lief te hebben. Dat is de Wil van God. Het had ook anders gekund. Juist daarom is het ook genade. Tegenover God staat het chaotische niets, het verzet tegen Gods genade. Deze chaos is volgens Barth niet te verklaren en ook niet te ontkennen. Wanneer we de chaos oproepen, dan keren we ons af van God.
Aan het kruis heeft Jezus Christus de mensen weer met God verzoend. Deze Verzoening tussen God en de
mensen is bijgevolg gegrondvest in ons geloof op Jezus Christus. Hij heeft een nieuw Verbond gesloten. God is schepping, herschepping,
en openbaring ineen: Hij is Vader, Zoon en Geest.
Midden in deze stevige theologische visie stelt Barth dat de
mens met zijn of haar denken God nooit zal kunnen omschrijven. Het is God die
zich openbaart aan ons. Alleen in die openbaring is God te ontmoeten. De Schrift en de verkondiging zijn daarom essentieel in ons geloof. Ze brengen ons dichter bij God, die Vader,
Zoon en Geest is.
En zo kunnen we met Pinksteren Gods Geest ontvangen in alle openheid en ontvankelijkheid, net zoals de leerlingen destijds. Om dan in Gods genade de zondag na Pinksteren de Drie-eenheid te vieren. God dus.