Sacramentsdag: de band tussen het Laatste Avondmaal en de eucharistie (3 en 6 juni 2021)

Sacramentsdag viert het heilig Lichaam en Bloed van Christus. Het feest is ontstaan toen de donkere Middeleeuwen stilaan op hun einde liepen, en de mens zichzelf herontdekte en zocht naar een nieuwe verhouding tot God, en in het bijzonder ook tot Jezus, die God en Mens is. De eucharistie kwam meer en meer centraal te staan in de geloofsbeleving van de dertiende eeuw. In de Nederlanden werd het feest een aanleiding voor festiviteiten met een processie, toneel en zang, met een zelden onderdrukte triomfalistische ondertoon. Waar gaat deze dag eigenlijk over?

• Voor de lezingen bij Sacramentsdag: klik hier.

 

Consecratie, transsubstantiatie en elevatie

In 1215 werd in het Vierde Concilie van Lateranen de transsubstantiatie als dogma vastgelegd. Dit is de metafysische verandering van de hostie en de wijn door de instellingswoorden (de consecratie) tot het Lichaam en Bloed van Christus. De verandering is metafysisch: niet symbolisch, met de nodige verbeelding, maar werkelijk en onomkeerbaar aanwezig. Ook al is het niet waar te nemen, toch is Christus er in aanwezig.

In de liturgie werd de consecratie voortaan gevolgd door een elevatie: de hostie en de beker werden omhoog gehouden zodat de gelovigen Christus daarin een ogenblik konden aanbidden. In de Rooms-katholieke traditie staat de tegenwoordigheid van Christus in de eucharistie centraal. Vrijwel alle protestantse Kerken nemen de transsubstantiatie niet aan.

Eenheid tussen verleden en heden

Het idee van de aanwezigheid van Christus in brood en wijn gaat terug op de instellingswoorden tijdens het Laatste Avondmaal. Jezus zegt tijdens het ceremonieel moment aan tafel met zijn leerlingen: “Neemt, dit is mijn Lichaam.”, en: “dit is mijn Bloed van het Verbond, dat vergoten wordt voor velen” (Marcus 14, 22.24). Jezus zegt volgens de Griekse tekst: “Touto estin tou sôma mou”, en: “Touto estin to haima mou”. “Estin” is een vervoeging van “zijn”. Jezus zegt niet dat het brood “doet denken” aan zijn Lichaam en ook niet dat de wijn “het symbool is voor” zijn Bloed. Ze zijn het werkelijk: het brood en de wijn worden het Lichaam en Bloed van Jezus op het Laatste Avondmaal. Jezus draagt ons op om dit telkens opnieuw te doen tot zijn gedachtenis. Bijgevolg komen in de eucharistie verleden en heden telkens opnieuw samen. Ook daar is Christus aanwezig op dezelfde wijze als tijdens het Laatste Avondmaal.

Paulus bevestigt de eenheid tussen de beker en het brood met het Lichaam en het Bloed: “Geeft niet de beker der zegening die wij zegenen, gemeenschap met het bloed van Christus? Geeft niet het brood dat wij breken, gemeenschap met het lichaam van Christus?” (1 Korintiërs 10, 16). In brood en wijn zijn wij één met Christus. Sterker nog: “Omdat het brood één is, vormen wij allen tezamen één lichaam, want allen hebben wij deel aan het ene brood.” (1 Korintiërs 10, 17) We zijn in het brood ook één met elkaar.

Jezus heeft beloofd dat Hij met ons is, alle dagen, tot aan de voleinding van de wereld. (Matteus 28, 20). In de eucharistie wordt deze belofte tot een bijzonder sterke dimensie verheven. We kunnen er verwijlen en verblijven in zijn liefde (Johannes 15, 9).

Tweeluik

Sacramentsdag, of de dag van Lichaam en Bloed, is in wezen geen dag van zwaarwichtige termen als transsubstantiatie en metafysische presentie. Het is in de eerste plaats de herinnering aan Christus’ Verbond dat werd ingesteld tijdens het Laatste Avondmaal en dat wij herbeleven in de eucharistie. Het is de logische verbinding tussen Christus en ons dagelijks leven.

Daarom mag Sacramentsdag ook beschouwd worden als Tweede Witte Donderdag. De eerste dag in dit tweeluik verwijst in de Goede Week naar de instelling van de eucharistie toen en de tweede dag, in de tijd na Pinksteren, verwijst naar de onlosmakelijke band tussen het Laatste Avondmaal en het heden. In principe wordt Sacramentsdag overigens niet toevallig op donderdag gevierd, maar omdat het in onze contreien geen officiële feestdag is, wordt het feest uitgesteld naar zondag.

Eucharistische spiritualiteit

Op deze dag is de aanbidding een mooie wijze om bij Christus te zijn. Het is een aanzet tot eucharistische spiritualiteit. We hebben het voorrecht om een geestelijke stille ruimte in te richten in onze spiritualiteit, waarin we Hem kunnen aanbidden. Christus heeft zich voor ons overgeleverd en heeft een Nieuw Verbond gesloten met ons, mensen. In zijn Liefde mogen wij leven, door zijn Boodschap kunnen we ons laten inspireren.