Eerste Vaticaans ConcilieDe vraag om een dogmatische omschrijving voor de opneming van Maria in de hemel wordt al geformuleerd tijdens het Eerste Vaticaans Concilie, anno 1869. Dit concilie is het eerste sinds Trente, dat dan ruim 300 jaar is beëindigd. Door de inname van Rome moet het concilie in allerijl afgebroken worden in 1870. Het zal ruim 90 jaar duren vooraleer het Tweede Vaticaans Concilie de Kerk opnieuw fundamenteel bij de tijd tracht te brengen.
Men keurt in dit kort concilie wel de onfeilbaarheid van de paus goed. Dit is een omstreden beslissing: de paus kan hierdoor bij hoge uitzondering en om dringende redenen vanuit de pontificale stoel een uitspraak doen over geloof of moraal zonder consultatie van de kardinalen, maar vanuit zijn Petrusambt, gesteund door de heilige Geest. Dit geeft de paus een feitelijk eindgezag. Het betekent niet dat de paus als persoon onfeilbaar zou zijn. Enkel wanneer de paus onder de strikte voorwaarden ex cathedra spreekt, geldt de onfeilbaarheid. In de praktijk wordt de pauselijke onfeilbaarheid slechts één keer ingeroepen sinds het Eerste Vaticaans Concilie: paus Pius XII kondigde in 1950 ex cathedra het vierde Mariadogma af: de Tenhemelopneming van Maria.
Mariadogma'sEr zijn op dat ogenblik al drie Mariadogma’s. De eerste twee dogma’s dateren uit de vroege Kerk. Maria is de Moeder van God: dit dogma garandeert de volwaardige menselijkheid van Jezus. Maria is Maagd gebleven na de geboorte van Jezus. Ook dit dogma omschrijft vooral Jezus: Hij is niet ontstaan uit gemeenschap tussen Jozef en Maria. Hij is niet enkel volwaardig mens, Hij is ook volwaardig de Zoon van God. Het Moeder Godsdogma werd in het concilie van Efeze (in het jaar 431) bekrachtigd, de Maagdelijke geboorte in de concilies van Nicea (325) en Constantinopel (381).
In 1854 wordt een derde dogma toegevoegd: de Onbevlekte Ontvangenis van Maria. Maria blijft gevrijwaard van de erfzonde, waardoor Jezus vrij van zonde kan worden geboren. Ook dit dogma beschrijft uiteindelijk Jezus Christus. Het dogma wordt echter door de paus afgekondigd, zonder consultatie van de kardinalen, zonder concilie. Het derde Mariadogma wordt na het Eerste Vaticaans Concilie beschouwd als de eerste pauselijke uitspraak ex cathedra, met terugwerkende kracht als het ware. Het dogma van de Tenhemelopneming van Maria is dan in 1950 de tweede keer.
Na dit dogma groeit de Mariadevotie tot ongekende hoogten. In 1858 hoort Bernadette Soubirous Maria tot haar spreken. Maria bevestigt het dogma en zegt: “Ik ben Onbevlekt Ontvangen.” Dat luidt het begin in van de Mariadevotie in Lourdes. In 1917 verschijnt Maria in het Portugese Fátima. In 1932 en 1933 zijn er verschijningen in Beauraing, in 1933 in Banneux, beiden in België. Vanaf 1945 verschijnt Maria aan Ida Peerdeman in Amsterdam. In het totaal verschijnt Maria op 9 plaatsen tussen 1854 en 1945, en 2 keer in de 10 jaar vlak vóór de afkondiging van het dogma (in Rome en daarna ook in La Sallette in Frankrijk). Daarbuiten zijn er slechts 5 erkende verschijningsplaatsen doorheen de (bijna) twintig eeuwen christendom.
Nieuwe golfNa de Tweede Wereldoorlog wordt steeds luider geroepen om een nieuw dogma. Men vraagt om de Tenhemelopneming eindelijk in een dogma te gieten. Een 13e eeuwse legende van de dominicaan Jacobus de Voragine beschrijft hoe Maria lijfelijk ten hemel opstijgt na haar overlijden. De legende neemt een belangrijke plaats in de Mariadevotie in, maar steunt op geen enkele Schriftpassage.
Met de Tenhemelopneming van Maria wordt een tweede dogma afgekondigd dat niet in de Schrift vermeld is en voor het eerst een dogma dat niets over Jezus of de Drievuldigheid definieert maar enkel over Maria gaat. Er is wel een heel breed draagvlak voor in de Kerk op dat ogenblik. Sterker nog: er wordt daarnaast ook geroepen om een dogma dat Maria Medeverlosser zou noemen. Dat dogma is er nooit gekomen. Het zou Maria tot een Goddelijke status verheffen, aan de Triniteit gelijk. Er is misschien in de Mariadevotie een zeker draagvlak voor, maar er zijn theologisch gezien te veel bezwaren tegen.
Het Tweede Vaticaans Concilie heeft een perspectiefwissel gecreëerd en heeft de aandacht opnieuw sterker gericht op Jezus. Laten we niet vergeten dat in de jaren van het dogma de God een strenge rechter is en dat zonde, het oordeel en de hel grote angst inboezemen, terwijl Maria als nabije Moeder de belangrijkste voorspreekster voor de katholieke gelovigen is. Ze vertegenwoordigt ook het vrouwelijk aspect in het epicentrum van ons geloof. Toch is een evenwichtige en Bijbels verantwoorde verering van Maria het mooiste eerbetoon aan de Vrouw die God langs de engel Gabriël toezegde om de heilsgeschiedenis een nieuwe en onomkeerbare wending te geven door de Messias te baren en doorheen zijn leven bij te staan, tot voorbij zijn dood aan het kruis.
Geen hemelvaartEr is met het afgekondigde dogma immers iets vreemds gebeurd. Men is in de praktijk gaan spreken over Maria Hemelvaart, geheel ten onrechte. Jezus is ten hemel opgevaren omdat Hij de Zoon van God is en aan de rechterhand van de Vader gaat zetelen in de hemel. Maria daarentegen is door God in de hemel opgenomen omdat ze de Moeder Gods is. Dit heeft ze echter niet uit eigen kracht gedaan. Het is een kwestie van aandrijving: God is de heilsbrenger en de Verlosser.
Binnen de katholieke Kerk voelt het niet vreemd of verkeerd aan dat God beslist zou hebben om Maria in de hemel op te nemen na haar dood. Die veronderstelling wordt overigens ook vrij vlot voor alle andere heiligen aangenomen. Een heel ander paar mouwen is de gedachte dat Maria uit eigen kracht naar de hemel zou zijn opgevaren. De begrippen lijken wat op elkaar natuurlijk, en in het Latijn is de verwarring nog groter: “assumptio” (opname) versus “ascencio” (opstijging). Toch blijft het merkwaardig dat er parochies en scholen bestaan met de naam “Maria Hemelvaart” en dat veel kalenders het hoogfeest zo benoemen. Soms heeft het te maken met onwetendheid, soms is het een bewuste keuze.
Wanneer ik de foutieve benaming op een kalender zie staan, ben ik altijd geneigd om het te corrigeren zoals een dt-fout. Is een dt-fout een vreselijke ramp? Neen, natuurlijk niet. Maar juist is altijd beter. Soms maakt het een wereld van verschil. Wat het dogma betreft, is het een kwestie van aandrijving. God heeft het eerste en het laatste woord.