Wat is er gebeurd in
Sodom dat de Heer zo kwaad is dat Hij de stad met de grond gelijk wil maken?
God gaat een kijkje nemen langs twee van zijn engelen, en wat zij in één avond
meemaken, is meer dan voldoende om het vermoeden volmondig te bevestigen. Maar
wat is er dan precies gebeurd? Even voor de duidelijkheid: het is geen prettig verhaal. Zware kost, zo midden in de zomer. Geen nood: de soep wordt nooit zo heet gegeten als ze opgediend wordt...
- Lezingen van deze zondag: klik hier.
De Heer verschijnt aan Abraham. Hij zit op het heetst van de
dag in de ingang van zijn tent. (Genesis 18, 1) Er naderen hem drie mannen. Wellicht
is één van hen de Heer, vergezeld door twee engelen. Abraham spreekt namelijk
één man aan in het enkelvoud. Later blijft de Heer staan en gaan twee mannen
weg. (Genesis 18, 22) Abraham vraagt Sara om brood voor hen te bakken en dat
vinden de drie mannen goed. Ze zijn dus mensen, geen verschijningen. (Genesis
18, 5-6) Er wordt door sommigen ook een voorafspiegeling van de Goddelijke Drievuldigheid in gezien.
Beschuldiging
Nadat de Heer vertelt dat Abraham en Sara een kind zullen
krijgen, ondanks hun hoge leeftijd, volgt er een bijzonder donkere verhaallijn. “Er zijn
ernstige beschuldigingen geuit tegen Sodom en Gomorra, hun zonden zijn
ongehoord groot.” De Heer wil te weten komen of de klachten gegrond zijn of
niet. (Genesis 18, 21-22) Abraham smeekt de Heer om geen onschuldigen te
straffen. Stel dat er vijftig onschuldigen zijn, dan mag de Heer hen toch niet
over dezelfde kam scheren als de boosdoeners? En stel dat er vijfenveertig
zijn, of veertig, of dertig of twintig, of zelfs tien: dan mag God de stad toch
niet verwoesten met hen erin? De Heer stelt hem gerust: “Dan zal Ik haar niet verwoesten
omwille van die tien.” (Genesis 18, 32b) Het is een hele opluchting. Abraham
denkt aan zijn neef Lot, die er is gaan wonen. Maar wat zou er toch aan de hand zijn, daar
in Sodom, dat de Heer zo kwaad is?
In de klassieke theologische traditie wordt de stad gezien als het summum van kwaad. De verbeelding neemt algauw de bovenhand. De mannen van Sodom waren, zo meent men, allemaal homoseksueel. Een merkwaardige stad. Ik hoorde onlangs nog "Genesis 19, 5" vernoemen in een discussie over homoseksualiteit. Alsof het een
gerecht bij de afhaalchinees betrof. Men spreekt zelfs over “sodomie” om
seksueel verkeer tussen mannen te benoemen. En het scheldwoord “mietje” is afgeleid van Sodomieten.
Binnen de joodse traditie is deze interpretatie al opgedoken. Vooral in de tweede eeuw vóór Christus, bij de schokkende confrontatie met de Griekse cultuur en de fenomenen van tempelprostitutie, publieke naaktheid en knapenliefde, zijn geschriften ontstaan die de link leggen met Sodom, bijvoorbeeld in het boek Jubeljaren, een joods commentaargeschrift uit die periode...
Een horroravond
Klopt die interpretatie wel? De twee engelen van de Heer gaan die avond kijken. Wij kunnen hun
bevindingen in het verhaal mee ontdekken. Lekker makkelijk. Lot zit toevallig aan de
stadspoort en groet de mannen met een buiging. Hij staat er op dat de mannen
bij hem komen overnachten. (Genesis 19, 1-3) Lot is alvast heel gastvrij. Dat
moet Sodom toch alvast ten goede spreken, niet?
Maar dan, nog voordat Lot en zijn gasten hun hoofd te rusten kunnen leggen,
komen alle mannen van Sodom bij Lots huis samen, jong en oud, niemand
uitgezonderd. (Genesis 19, 4) De spanning stijgt. Ze schreeuwen Lot toe: “Waar
zijn die mannen die bij je overnachten? Breng ze naar buiten!” (Genesis 19,5ab)
Ze willen de mannen die op bezoek zijn bij Lot… verkrachten. Lot spreekt de
mannen van Sodom als vrienden aan (“achai”: broeders in het Hebreeuws). Hij wil
hen op andere gedachten brengen. “Alsjeblief, doe toch niet zo gemeen” (Genesis
19, 7) Lot biedt nog liever zijn twee dochters aan dan dat deze mannen iets overkomt. “Want ik
heb hun onderdak gegeven.” (Genesis 19, 8c) Lot neemt zijn taak als gastheer
heel ernstig, ze zijn hem zelfs nog meer waard dan zijn eigen dochters.
Vreemdelingenhaat
De mannen van Sodom maken algauw duidelijk waar het hun over te doen is. Ze
verwijten Lot dat hij er is komen wonen als vreemdeling en dat hij hun nu de les
wil lezen. (Genesis 19, 9b) Het Hebreeuwse “lagoer” (met een “g” als in het
Franse “garçon”) kan je eigenlijk vertalen als: immigreren, als vreemde komen
wonen. De mannen van Sodom drukken geen seksuele voorkeur of drang uit, ze
willen de vreemdelingen een lesje leren opdat ze wegblijven voor altijd. Ook
Lot wordt na zijn tussenkomst voorgoed persona non grata. Sodom heeft geen
boodschap aan vreemdelingen. Het contrast met de gastvrijheid van Lot wordt in
zijn tussenkomst vlak daarvoor – “ik heb hun onderdak gegeven” – nog even
scherp gesteld. De mannen van Sodom worden met blindheid geslagen, zodat ze de
mannen niets kunnen aandoen.
Lot loopt naar zijn (toekomstige) schoonzoons, mannen van
Sodom, en dringt bij hen aan om met hem, zijn vrouw en dochters mee te vluchten voordat
de stad helemaal verwoest wordt. De mannen nemen Lot niet serieus. Het feit dat twee
mannen van Sodom Lots toekomstige schoonzoons zijn, verloofd met zijn dochters,
maakt alvast duidelijk dat Sodom niet beantwoordt aan het beeld dat men eraan
heeft gekoppeld. Mannen verloven zich er heel gewoontjes met vrouwen. Maar ze willen geen
vreemdelingen in en rond hun stad. Alle middelen, ook de meest vernederende,
zijn gepermitteerd om dat duidelijk te maken. Of moeten we het nog dieper
zoeken? Willen ze geen engelen van de Heer in hun stad? Ligt het probleem op
godsdienstig vlak? Een doordenkertje.
Hoogmoed komt voor de val
Sodom is een waarschuwing tegen intolerant gedrag, haat, hufterigheid en onderdrukking. Daar gaat het verhaal over. Verzenvreters, die één vers uit de context halen, hebben de verhaallijn in een compleet verkeerde richting omgebogen. Nochtans omschrijft Ezechiël de inwoners van Sodom als volgt: “Ze gedroegen zich hoogmoedig en deden niets voor de armen en de machtelozen. Ze verhieven zich boven de anderen.” (Ezechiël 16, 49b-50a) Boven de anderen en ook boven God. Jezus vervloekt Kafarnaüm omdat ze er niet gastvrij waren voor Hem en zijn Boodschap en zegt dat Sodom er beter aan toe is (Matteüs 11, 20 en 23) Ook in Kafarnaüm waren de boodschappers van God nieuw welkom (denk aan het doordenkertje van daarnet).
Sodom
is gestraft om haar haat en geweld tegen vreemdelingen. Dat zal in de lijn
hebben gelegen van wat de Heer erover had gehoord. Er kunnen nog meer
beschuldigingen op de tafel hebben gelegen. Maar dit was alleszins voldoende aanleiding om
hun schuld officieel te bevestiging en de straf uit te voeren. Het mag bij dezen duidelijk zijn hoe God denkt over ongastvrijheid, intolerantie en onderdrukking.
Wat er in Gomorra gebeurd is, weten we helaas niet. Het verhaal zegt niets over de stad. Wel is vermeld dat deze buurstad in de waterrijke Jordaanvallei samen met Sodom is verwoest. Ze zijn alleszins voorgoed spreekwoordelijk aan elkaar gekoppeld, zoals Meden en Perzen.
Post scriptum. Hoe komt zo'n sensationele verhaallijn tot stand? Het is goed mogelijk dat een ruimterots 3600 jaar geleden aan een snelheid van 61 000 kilometer per uur ergens in het Midden-Oosten is ontploft, ongeveer 4 kilometer boven een stad waar nu Tall El-Hammam ligt. De explosie moet 1000 keer krachtiger zijn geweest dan de atoombom op Hiroshima, zo tonen de bevindingen aan. Een vuurzee vernielde de stad en omringende steden, het puin werd door de vallei gejaagd. Het is mogelijk dat de mondelinge overlevering over de spectaculaire verwoesting van de stad Sodom dit fenomeen omschrijft (Genesis 19, 24-25 en 27-28). (Bron: klik hier)