We hebben onze zintuigen nodig om vlot door het leven te kunnen
gaan. Toch horen en zien we niet alles: onze zintuigen werken selectief. Ook onze aandacht is selectief: soms willen we zaken niet horen of
zien. Jezus waarschuwt dat we onze oren en ogen moeten openhouden voor de
Boodschap van God. Daarbij kan het niet de bedoeling zijn dat we ons eigen gelijk belangrijker
vinden dan Gods Woord, of dat we simpelweg wegkijken van zijn boodschap. God heeft ons
geschapen en ons de vrijheid geschonken, maar dat geeft ons niet het recht om
ondankbaar te zijn.
- Voor de lezingen van deze zondag: klik hier.
Reflex
Wanneer we teveel pijn ervaren, kunnen we het bewustzijn
verliezen. In dat geval schakelt ons lichaam het bewustzijn uit en gaat het in
een noodmodus. In andere gevallen schakelt onze geest het realiteitsbesef en
oordeelsvermogen soms uit, bij een psychisch trauma bijvoorbeeld. Deze beide
vormen van zelfbescherming gebeuren vanzelf, zonder dat de mens er zelfbewust
een keuze in heeft maakt.
Wanneer we onze oren en ogen sluiten voor de werkelijkheid,
omdat we ze niet aankunnen zoals ze is,
dan is dat niet reflexmatig. Het ligt wel in het verlengde van de ongecontroleerde
zelfbeschermingsreflex. Een belangrijke vraag daarbij luidt: is de mens zich op
dat moment bewust van het feit dat hij of zij zich afsluit voor de omgeving?
Het antwoord is, zoals vaak, complexer dan verwacht.
Willen of kunnen
“Het hart van dit
volk is afgestompt,” zegt Jezus, “hun oren zijn doof en hun ogen houden zij
gesloten. Met hun ogen willen ze niets zien, met hun oren niets horen, met hun
hart niets begrijpen. Want anders zouden ze tot inkeer komen en zou Ik hen
genezen.” (Matteüs 13, 15) Is het hun schuld, omdat ze niet willen horen en zien? Of zijn ze niet begenadigd, en kunnen
ze daarom niet horen of zien? Jezus merkt alvast op dat de leerlingen zich gelukkig
mogen prijzen (Matteüs 13, 16) en dat veel mensen ernaar hebben verlangd om te
zien wat de leerlingen zien, maar dat ze het gewoonweg niet te zien kregen
(Matteüs 13, 17).
Mensen sluiten zich inderdaad soms actief en bewust af. Dit is van
alle tijden, en vreemd genoeg zijn de drijfveren in al die tijd weinig
veranderd. In sommige gevallen sluiten mensen zich af uit zelfbescherming: ze
hebben al genoeg zorgen en bezigheden, er is al zoveel gaande. (Matteüs 13,
22a) Hun hoofd is vol, maar hun hart loopt leeg. (Matteüs 13, 15a) Brood en spelen
volstaan. Soms is zelfonderschatting de aanleiding: mensen denken dan dat ze
niet gemaakt zijn voor spirituele interesse. Dat zal veel te moeilijk zijn, te
ingewikkeld voor een gewone mens. (Matteüs 13, 19)
Actief en passief
Een andere motivatie is zelfcontrole: in dat geval wil men zich
bewust niet inlaten met spiritualiteit omdat men te allen tijde controle wil
hebben over alles wat in het leven gebeurt. De wereld is inderdaad maakbaar en we zijn
tot veel in staat. Een extremere vorm van deze motivatie is zelfbedrog: men
ziet het leven en de wereld als volledig manipuleer en gaat daarin zover dat men enkel
accepteert wat aan die criteria voldoet. Toch worden we allemaal ooit ingehaald worden
door hetgeen niet beheersbaar is: ongeneeslijke ziekte, achteruitgang, eindigheid.
We mogen het niet-zien en niet-horen niet volledig herleiden
tot een eenvoudige, actieve beslissing. Er spelen menselijke gebreken en onvolkomenheden mee op de
achtergrond. Die beïnvloeden op passieve wijze de keuzes die men maakt, of die
men in het leven al doende realiseert. Er is immers vaak geen concreet keuzemoment, maar wel een manier van zijn waarmee men de keuze
gaandeweg bevestigt of toch omkeert.
Mensen hebben vaak een gebrekkig inzicht in de boodschap: die is op school heel kinderlijk uitgelegd en daarna niet meer heruitgelegd, of in lang vervlogen tijden langs vraag en antwoord in het geheugen gegrift, zonder dat mensen de diepte-inhoud hebben begrepen. De kinderlijke wijsheid en de catechismusantwoorden geven zelden een persoonlijk antwoord op de complexe vragen in het leven. Soms hebben mensen ook last van een gebrekkig oordeelsvermogen: ze komen niet tot een beslissing die een ommekeer zou realiseren omdat dit zo allesomvattend is en tegelijk veel inspanning en doorzetting vraagt. In de parabel vernoemt Jezus deze mensen bij de rotsachtige grond. (Matteüs 13, 20-21) Er zijn ook mensen die erg rationeel ingesteld zijn, met een gebrekkige voeling voor spiritualiteit: het is niet in het vertrouwde bewijs-wetenschappelijk kader te gieten en wordt daarom als ‘onlogisch’ en ‘onwetenschappelijk’ opzij geschoven. Let wel, deze oplijsting is helemaal niet volledig.
Ego
Uiteindelijk is het ego, dat zich graag als sterk, standvastig
en zelfstandig etaleert, de grootste remmende factor. Ook dat is niet enkel een
fenomeen van onze tijden. Wel is er meer ruimte gekomen voor het ego, met de bijhorende voor- én nadelen. Tegelijk lijken we ons als samenleving stilaan een nieuwe
ethiek op te leggen, een nieuw denk- en leefpatroon, dat evenzeer beklemmend kan
aanvoelen voor het ego.
Egoïsme en egocentrisme zijn de belangrijkste overdreven uitingsvormen van het ego. Dat egocentrisme uit zich heden ten dage ook in ‘ego-propagisma’. Men wil de ander overtuigen van het eigen gelijk. Weerwoord tegen, of ontkenning van dat gelijk worden afgedaan als dom, dwaas en kortzichtig. De ander ‘heeft het (nog) niet begrepen’. Wanneer het ego zo sterk centraal wordt geplaatst, wordt het nog breekbaarder en kwetsbaarder dan het op zich al is. Het zoekt stevigheid in rijkdom, macht en bevestiging. (Matteüs 13, 22b) Men gaat soms in een dwangstand en verliest juist de rede die zo hoog in het vaandel van het ego wordt gedragen.
Ontvankelijkheid
Wat kunnen we doen om wél te horen en te zien? Waarmee kunnen we onze ogen en oren
openen voor Gods Woord? Jezus spreekt in sloganeske taal: “Laat wie oren heeft,
goed luisteren!” (Matteüs 13, 9) Het lijkt erop dat we het niet moeilijk hoeven te maken. Wie
luistert naar de Boodschap en die dankbaar aanneemt, is goed op weg.
Het einde van dit evangeliehoofdstuk geeft nog een andere sleutel prijs. Wanneer we aanstoot nemen aan Jezus en zijn Boodschap, dan kan Jezus niets doen. (Matteüs 13, 57-58) Er is een open en ontvankelijke geest nodig. Dan kan ook Jesaja’s profetie werkelijkheid worden: “het woord dat voortkomt uit mijn mond, keert niet vruchteloos naar Mij terug, niet zonder eerst te doen wat Ik wil en te volbrengen wat Ik gebied.” (Jesaja 55, 11). In de voorafgaande verzen bij Jesaja is het onmogelijk om naast de link met Jezus’ verkondiging te kijken: “Luister aandachtig naar Mij”, zegt de Heer (Jesaja 55, 2c), “Leen Mij je oor en kom bij Mij” (Jesaja 3a). Je oor aan God lenen, is het Hem toevertrouwen. Je oor staat dan ten dienste van Hem. Net als Jezus ervaart ook Jesaja tegenkanting van zijn toehoorders. (Jesaja 56, 11 en Matteüs 13, 57)
Luister, verwelkom en volbreng
Het Woord is voor ieder van ons bestemd. Wanneer we onze volledige aandacht richten op het Woord door het in alle ontvankelijkheid te beluisteren, vrij van vooroordelen en zelfbelang, dan kan het gezaaid worden, aarden en groeien in ons hart. Het Woord streelt ons ego niet en staat soms haaks op onze persoonlijke logica. Laat het duidelijk zijn: het Woord beluisteren en ontvangen, gaat gepaard met contrastervaring. Echter, contrast moet niet vermeden worden, maar juist verwelkomd. Het is het begin van groei. En zo kan het Woord volbracht worden, meer en meer, in ons eigen leven.