“Mijn leven is te zwaar geweest om het zomaar op te geven of mijn werklust te verliezen.”, schrijft Vincent Van Gogh daadkrachtig aan zijn broer Theo (overgrootvader van de gelijknamige, vermoorde cineast) in de brief waarin hij het werk vernoemt dat we vandaag bespreken in het kader van het evangelieverhaal over de opwekking van Lazarus..
Vincent Van Gogh - De opwekking van Lazarus
Hobbelig parcours
Vincent Van Gogh (1853-1890) heeft inderdaad een hobbelig
levensparcours gekend. Hij is geboren in het Noord-Brabantse Zundert, vlakbij
de Belgische grens. Hij geniet een degelijke opleiding, tot zijn 15 jaar, en is
een goede student. Wellicht is verdere opleiding te duur voor het
predikantsgezin. Vincent moet op zijn zestiende aan het werk als bediende bij een
kunsthandel waar zijn oom zich mee geassocieerd heeft. Niets wijst op dat
moment op een eigen schilderscarrière. Vincent verblijft voor zijn werk in
Brussel, Parijs en Londen. Deze veelbelovende start wordt verstoord door depressies waar Vincent geregeld mee kampt.
25 jaar is Vincent wanneer hij na een opleiding als
zendeling naar de Borinage in Henegouwen trekt om er als lekenprediker in de
mijnen te werken. Depressies blijven hem tarten. Hij wordt afgekeurd na zijn
proeftijd omdat hij fanatiek en moeilijk in de omgang blijkt te
zijn. In die periode voelt hij zijn interesse in de schilderkunst groeien. Zijn
familie is teleurgesteld: Vincent vindt maar geen standvastigheid. Hij trekt
naar Brussel voor een kunstopleiding, maar houdt het algauw voor bekeken. Hij ziet
zichzelf als avant-garde. Terug in Nederland wordt hij verliefd op Clasina.
Twee jaar later verbreekt hij deze relatie.
Vincent is intussen volop gaan schilderen en op zijn
dertigste schildert Vincent ‘De Aardappeleters’, zijn eerste meesterwerk, naar
aanleiding van zijn vaders overlijden. Hij vestigt zich in Antwerpen voor opnieuw
een kunstopleiding, maar geeft algauw op en verliest zich in de zeemanscafés,
kroegen en bordelen. Hij voelt zich niet begrepen. Vincent is een neerslachtige
eenzaat geworden. Hij vervloekt zijn leven en al wie hem afwijzen.
In 1886 verlaat Vincent België en trekt naar Parijs. Het
drukke leven in de grootstad doet hem vluchten naar Arles. Hij schildert heel wat werken, maar op
persoonlijk vlak gaat het van kwaad naar erger. Hij tuimelt van de ene
zenuwinzinking in de andere, snijdt zichzelf een oor af, en wordt eind 1889
opgenomen in Saint-Rémy-de-Provence, waar hij zijn ‘Lazarus’ schildert. In mei 1890 verhuist hij naar Auvers, waar hij overlijdt. Ofwel heeft hij zichzelf in de
borst geschoten, ofwel heeft hij het aan de stok gekregen met enkele kerels en
schiet één van hen Vincent neer.
Levenspijn
Van Gogh zit in een inrichting in Saint-Rémy en heeft weinig
onderwerpen om te schilderen omdat hij niet naar buiten kan. Hij lijdt zwaar onder zijn depressie. Op zijn goede momenten schildert Vincent etsen en
tekeningen van beroemde schilders na, die hij opgestuurd krijgt van zijn broer
Theo. Eén van de etsen is ‘De opwekking van Lazarus’ van
Rembrandt. Hij kiest er voor om de ets niet precies na te schilderen, maar
gebruikt elementen uit de ets voor zijn eigen schilderij, een doorleefde
interpretatie van het verhaal.
 |
| Rembrandt Harmenszoon van Rijn - De opwekking van Lazarus |
De belangrijkste figuur uit Rembrandts compositie, Christus met opgeheven arm, laat hij weg. Het is niet zo dat Vincent van zijn geloof afgevallen zou zijn en Jezus niet meer zou willen of kunnen uitbeelden in zijn werken. Van Gogh concentreert zich echter op het lijden van de mens. Het is duidelijk dat hij zich identificeert met Lazarus in de graftombe, die een rode baard toebedeeld krijgt. De twee vrouwen bij het graf zijn twee bekenden uit Arles die tijdens zijn opname in Arles voor hem zorgen en zijn herstel bevorderen: mevrouw Roulin met de groene jurk en mevrouw Ginoux in een donkere jurk met kleurige strepen. Van Gogh verpersoonlijkt het verhaal in zijn interpretatie heel sterk.
Sommige kleurpigmenten zijn helaas verbleekt, waardoor het
contrast tussen de koele grot met de figuren op de voorgrond en de zinderende
hitte op de achtergrond wat verloren zijn gegaan. Vincent ziet zichzelf als
verkild en in contrast met het warme klimaat om zich heen. Hij herkent in Marta
en Maria de zorgzaamheid die hij mocht ervaren tijdens zijn opname.
"De dode en zijn twee zussen.", schrijft Vincent aan zijn broer Theo wanneer hij het schilderij omschrijft. "De grot en het lijk zijn violet, geel, wit. De vrouw die de doek van het gezicht van de opgewekte Lazarus wegneemt, heeft een groene jurk en oranje haar, de ander heeft zwart haar en gestreepte kleding. Groen en roze. Erachter akkers, blauwe heuvels, een gele rijzende zon. De kleurencombinatie zou op dezelfde manier voor zichzelf moeten spreken als het clair-obscur van de ets." Verder vertelt Vincent dat hij graag een grotere versie ervan zou willen maken, maar dat het moeilijk is in afwezigheid van de "modellen" uit Arles.
Aanwezig - afwezig
In het schilderij zit Lazarus linksonder in het schilderij en komen Marta en Maria naar het graf toegerend. Rechts is een rots geschilderd, die door zijn vorm engelenvleugels zouden kunnen verbeelden. Dit benadrukt de goddelijkheid van de gebeurtenis. Jezus lijkt afwezig in het werk. Of toch niet? In de achtergrond kunnen we onmogelijk naast de grote warme zon kijken. Het is heel aannemelijk dat de zon symbool staat voor Jezus in dit werk. De figuur van Jezus zou de aandacht wegtrekken echter van de opwekking van de lijdende mens Lazarus. De zon staat voor het goddelijke licht, eeuwig en ondoofbaar, dat dit wonder mogelijk maakt. De opwekking op zich is natuurlijk ook al een onmiskenbare verwijzing naar de verrijzenis van Christus.
Er wordt doorgaans gesteld dat de dynamiek bestaat uit Lazarus, Martha en Maria, gepositioneerd in een driehoek. Wellicht is het evenzeer mogelijk om te stellen dat de driehoek groter is en zowaar het hele werk in beslag neemt, met als bovenste top de zon: Christus. Zo is Jezus aanwezig langs symboliek, niet meer als Mens onder ons, zoals Hij na zijn verrijzenis bij zijn hemelse Vader zal zijn. Christus als onoverwonnen zon (in het Latijn: "sol invictus"), als bron van alle leven, ook het eeuwige leven na dit aardse bestaan.
Bronvermelding:
Wikipedia, zoektermen: Vincent Van Gogh – Lazarus
https://artway.eu/content.php?id=2310&lang=nl&action=show
http://vongoghmuseum.nl
http://kunstvensters.com/2016/07/29/waarom-vergat-van-gogh-jezus-in-de-herrijzenis-van-lazarus/