Naar een schilderij moet je kijken. Het spreekt in vormen en kleuren. We zien een grote zandvlakte, de horizon in de verte en een man vooraan. Het schilderij is uitermate sober en bestaat slechts uit enkele kleurvlakken met nuances. Dit werk schreeuwt niet, het fluistert. Het is niet op verfijnd canvas geschilderd maar op een houten plaat. Deze sobere materiaalkeuze zet meteen de juiste toon.
De woestijn is licht golvend en er zijn amper kleurverschillen te ontwaren. Dit is een desolate vlakte zonder indrukken of bezienswaardigheden. Behalve zand is er niets: geen oase, geen planten, zelfs geen houten karkas van wat ooit een struik was. De vaalgele achtergrond had op een icoon kunnen staan. De woestijn neemt een groot deel van het schilderij in en laat je niet afzijdig. De woestijn lijkt je naar zich toe te trekken met al zijn leegte: het is de mystiek van de woestijn. De horizon staat heel hoog afgebeeld, als het ware in de marge. Dit werk vertelt niet over de hemel, niet over de variatie op aarde, maar over de monotone woestijn.
De man vooraan is Jezus. Dat kunnen we niet uit het schilderij afleiden, maar uit de titel van het werk. Er is geen aureool rond zijn hoofd. Hij is niet imposant met sterke jukbeenderen, wijd gespreide armen en lang haar. Integendeel: deze Jezus is schriel en mager, met een vrij onbeduidend, ingevallen gelaat dat geen emotie uitdrukt. Zijn blik is niet zelfzeker en extravert, maar naar binnen gekeerd. Hij kijkt ons ook niet aan. Hij staart verstild in de verte. De man is tijdloos, zijn uiterlijk overstijgt de typische clichés en verwachtingen. Jezus' haartooi, een scheiding in het midden, wat langer in de nek, is een merkwaardige maar doordachte keuze. Hij staat dichter bij onze tijd dan de klassieke weergave van Christus, maar tegelijk is Hij niet "Jan met de pet". Hij is een zonderlinge verschijning. Jezus is herkenbaar en toch anders, toegankelijk maar toch ongenaakbaar.
Jezus heeft verbleven in de woestijn. Zijn contouren verraden dat Hij niet rijkelijk heeft geleefd. Hij heeft weinig te eten gehad. Jezus lijkt gelouterd. De soberheid van Jezus stemt overeen met de soberheid van de woestijn. Hij lijkt harmonie te hebben gevonden, vrede.
Zijn gezicht en zijn handen zijn gedetailleerd uitgewerkt, verder niets. Jezus draagt een ivoorkleurig kleed. Een doopkleed of een doodskleed, kunnen we denken. Een verrijzeniskleed kan het niet zijn, daar is het te vroeg voor. Het volgt de contour van zijn schouders maar wordt daarna helemaal vormloos. Enkel wat de schilder wil vertellen, schildert hij in detail. Rond de hals en op de armen sluit het kleed zo hecht aan dat het er bijna niét is. Het lijkt hooguit een onderkleed. Jezus staat niet afgebeeld in een majestatische mantel, maar een soort hemdje. Geen pracht en praal, maar een man die bevrijd is van de nood aan bezit en aanzien.
Hij houdt zijn handen gekruist voor zijn wit kleed in een vreemde houding. Het lijkt een ritueel gebaar: Jezus spreekt met zijn handen. Hij houdt zijn handen niet in een symmetrische rusthouding. De handen verschillen ook van elkaar in kleur. Een bloedarme hand lijkt te ontvangen. De arm is vrij van bloed en overstijgt daarmee het menselijke, meer bepaald de sterfelijkheid. De houding vertelt dat Jezus ontvankelijk is voor het Woord van zijn Vader. De andere hand heeft meer kleur en Hij houdt die tegen het hart. Dit is wat Hij kan geven: zijn lichaam en zijn bloed. De houding van de handen vat samen wat de opdracht van de Mensenzoon zal inhouden. Wanneer Jezus de woestijn verlaat, begint zijn tocht naar Jeruzalem, waar Hij zal lijden, sterven en opstaan uit de dood.
In de Veertigdagentijd kan dit werk een bron van inspiratie zijn. Het hoeft niet mooi gevonden te worden. Dat is niet de intentie van de schilder. De sterkte van het werk zit niet in de techniek en vormgeving maar in de overdracht van een boodschap. Maak je even tijd vrij om je te laten inspireren? Neem misschien de vragen hieronder erbij.
Heb je in de Veertigdagentijd aandacht voor soberheid?
Op welke wijze zoek je harmonie met jezelf?
Leef je in harmonie met je omgeving?
Heb je een woestijnruimte, een plaats waar je tot rust kan komen?
Hoe ga je om met stilte?
Hoe ziet de Mens Jezus er volgens jou uit?
Welke boodschap treft jou in dit werk?
Volgende post: donderdag 18 maart. Thema: Psalm 130.